آمارهاي 9 دوره انتخابات رياست جمهوري

بررسي آماري نه دوره انتخابات رياست جمهوري مي تواند تحليلي راهگشا و کارآمد در نظر به نوع و برخورد مردم در مشارکت در انتخابات رياست جمهوري و انتخاب بالاترين مقام اجرايي کشور باشد.تحليلي که امروز نيز مطمئنا باتوجه به گرايش هاي مختلف در کانديداها مفيد فايده خواهد بود.
مشارکت در حدود 68 درصدي مردم در دور اول رياست جمهوري باتوجه به اين که تمامي نامزدها به نوعي در چهارچوب حکومت جديد بودند و هرکدام به نوعي دعوي به دست آوردن کرسي رياست بالاترين نهاد اجرايي کشور را داشتند، اولين نکته اي است که در انتخاب دوره اول به چشم مي خورد .علاوه بر فضاي مسموم ايجاد شده توسط گروه هاي ضدانقلاب که در ان دوران هنوز اجازه فعاليت در صحنه سياسي را داشتند، رد شدن جلال الدين فارسي کانديداي مورد تأييد حزب جمهوري اسلامي و بسياري از تشکل هاي ارزشي به بهانه تشکيک در ايراني الاصل بودن نامبرده ازجمله عوامل تنش زا در بستر اجتماعي مشارکت مردمي در بهمن ماه 1358 بود. در دوره دوم اما علي رغم اين که انقلاب نوپاي ايران به دنبال اتخاذ مشي مسلحانه و ترورهاي کور توسط منافقين و ديگر گروه هاي ضدانقلاب، وارد يکي از بحراني ترين مقاطع تاريخي خود شده بود اما با حضور 65 درصدي مردم و رأي در حدود سيزده ميليوني رجايي به دنبال ترور 72 نفر از بهترين ياران انقلاب در هفتم تير ماه به نوعي واگويه اين احساس ملت بود که شهيد رجايي به همراه يار ديرينه اش دکتر باهنر همان نمادهايي هستند که مي توانند استقامت و ايستادگي هرچه باشکوه تر ايران و ايراني را به تماشا بگذارند و رأي به ايشان به معناي نمايش همبستگي و مقاومت ملت انقلابي ايران است. اگرچه کينه توزي منافقين اجازه نداد که طعم اين همدلي بيشتر از يک ماه در جان و ذائقه ملت ايران بماند، ولي حضور آيت الله خامنه اي در دور سوم که تنها يک ماه بعداز انتخابات دور دوم بود و مشارکت 75 درصدي مردم و رأي 000/800/16 هزار نفري آيت الله خامنه اي که چيزي در حدود 95 درصد کل آراي مأخوذه بودنشان داد که مردم به هر کنش مذبوحانه اي از آنچه و آن که دشمن مي پنداشتند، واکنشي سترگ و حماسه وار نشان داده و مِي دهند اما دور چهارم، پنجم و ششم انتخابات رياست جمهوري هرکدام بنا بر دلايل متعدد سياسي، اجتماعي و اقتصادي با مشارکت نسبي مردم روبه رو شد که البته در تبيين آن ذکر چند نکته حائز اهميت است،
اول اين که دور چهارم انتخابات مصادف با دومين دور رياست جمهوري حضرت آيت الله خامنه اي بود و براي مردم مسلم بود که ايشان کماکان منتخب ملتي خواهد بود که در شرايط جنگ و تحريم هاي اقتصادي است و تنش هايي که پيرامون ادامه جنگ و پذيرش قطعنامه در جامعه جريان دارد ايجاب مي کند که سکاندار امور کشور تغيير نيابد،به همين دليل آن گونه که در دوره هاي بعد در زمان دور دوم انتخاب هاشمي و خاتمي ملاحظه مي شود به طور کل انتخابات از مشارکتي پايين تر در مقايسه دور اول هر رئيس جمهور برخوردار شده است.اما دور پنجم که همراه با پايان جنگ و ضرورت سازندگي کشور و پس از ارتحال امام خميني(ره) و در اوان رهبري حضرت آيت الله خامنه اي برگزار مي شود نيز براي مردم مسلم بود که تنها هاشمي رفسنجاني فردي است که از عهده اين مهم برمي آيد لذا رقيبي براي وي متصور نبود. دردور ششم نيز به دليل شرايط پيش گفته در انتخابات دومين دور هر رييس جمهوري افزايشي در ميزان مشارکت ديده نمي شود ،گرچه رأي آقاي هاشمي به علت نخستين رقابت جدي در طول ادوار انتخابات رياست جمهوري به نسبت افت مي کند و رقيب ايشان اقاي توکلي در مقايسه بارقباي ساير ادوار رأي قابل توجهي مي آورد.اما دور هفتم که بي نظير ترين مشارکت مردم در طول تاريخ انتخابات تا به حال بوده است با مشارکت بيست ميليوني و درصدي بالغ بر 80 درصد واجدين شرايط نقطه باشکوهي در تاريخ انتخابات بود. در اين دوره شعارها و محورهاي فکري جديدي که آقاي خاتمي مطرح کرد و وعده هايي که درمورد تغيير فضاي سياسي و فرهنگي موجود داد، مردم را به سوي اين شعارهاي جديد جذب نمود. اين درحالي بود که رقيب ايشان وعده حفظ وضع موجود دوره هاشمي با انجام برخي تغييرات را مي داد. ادامه اين شوق به تازگي در مردم باعث شد که حتي در تعاملي جدي انتخابات مجلس ششم نيز در يد همفکران سياسي و حزبي خاص که داعيه طرفداران ايشان را داشت، درآيد.با اين وجود تحليل مشارکت بالاي مردم در انتخاب هفتم رياست جمهوري نيز همان گونه که تا به حال نقد و نظرهاي بسياري را برانگيخته قابل توجه است.اين که برخلاف تبليغ هاي ناروايي که معاندين نظام و رسانه هاي غربي دردوره پيش از انتخاب هفتم داشتند، رأي گيري يک انتصاب نانوشته از بالا نبود و تفکري که در جامعه وجود داشت باعث شد تا مشارکت بالاي مردمي در اين انتخابات صورت بگيرد و اصولا مشارکت بالاي مردم در همين تز صورت گرفت و مردم خواستند که قدرت انتخاب خود را به رخ بکشند اما در دوره هشتم نيز که شاهد اين مشارکت تا 66 درصد بوده ايم انتخابات حضور 10 نامزد رياست جمهوري را تجربه کرد و شايد يکي از عللي که حضور مردم را در انتخاب هشتم به نسبت انتخاب هفتم شان کمرنگ تر کرده همان تکثر نامزدها و جدي نگرفتن رقابت آنها با آقاي خاتمي در ذهن مردم باشد.

بررسي آماري

انتخابات در نظام جمهوري اسلامي يکي از مؤلفه هاي اصلي مشارکت همگاني توأم با احساس مسئوليت مردم در اداره کشور خود مي باشد. افتخار نظام جمهوري اسلامي در طول 26 سال گذشته، تلفيقي از دينداري و مردم سالاري در مدل جمهوري اسلامي است.مردم ايران به طور متوسط در بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، به طور متوسط هر سال يک بار در انتخابات شرکت کردند.
در همين راستا در آستانه دهمين دوره انتخابات رياست جمهوري سعي کرديم در اين مطلب به تحليل آماري هشت دوره انتخابات رياست جمهوري بپردازيم تا ميزان حضور مردم در هر دوره از انتخابات معين شود.

دوره اول:

انتخابات رياست جمهوري در تاريخ 5/11/58 در سراسر کشور برگزار گرديد. در اين انتخابات 124 نفر داوطلب شدند که صلاحيت هيچ يک رد نشد و تمامي اين افراد وارد ميدان رقابت شدند. جمعيت واجد شرايط جهت شرکت در اين انتخابات 20857391 نفر بود که از اين تعداد مجموع آراء شرکت کنندگان 14152902 نفر يعني 86/67% از مردم مشارکت نمودند. براساس ماده 5 لايحه قانوني انتخابات اولين رئيس جمهوري ايران مصوب 28/9/58 شوراي انقلاب «وزارت کشور فهرست داوطلبان رياست جمهوري که حائز شرايط تشخيص داده شد را جهت تأييد صلاحيت به حضور رهبر انقلاب تقديم مي نمايد.» با اين وصف تأييد صلاحيت نامزدهاي انتخابات اوليه رياست جمهوري به عهده حضرت امام خميني (ره) بود و ايشان تمام 124 نفر را تأييد و در نهايت 107 نفر در روز رأي گيري به رقابت پرداختند.
چهره هاي شاخصي که در اين رقابت شرکت نمودند عبارتند از: ابوالحسن بني صدر (وزير دارايي وقت) با 10753752 رأي (7/75%) و دکتر حسن حبيبي (وزير علوم و آموزش عالي وقت) با 852/676 رأي (78/4%)، دکتر کاظم سامي سرپرست جمعيت شيرخورشيد سرخ ايران با 161/90 رأي (64/0%) از چهره هاي شاخص ديگر صادق خلخالي، مسعود رجوي، سيد احمد محسن(استاندار خوزستان) نيز بودند.
اولين رئيس جمهور کشور بنِي صدر انتخاب گرديد که پس از عزل وي توسط مجلس و حضرت امام (ره)، در يک سال و شش ماه بعد، دومين انتخابات رياست جمهوري برگزار گرديد.

دوره دوم:

انتخابات دومين دوره رياست جمهوري در تاريخ 2/5/60 پس از گذشت يک سال از آغاز جنگ تحميلي برگزار گرديد. براساس قانون مورخ 13/4/60 مصوب مجلس شوراي ملي (اسلامي) تأييد صلاحيت داوطلبان رياست جمهوري به عهده شوراي نگهبان گذاشته شد. در اين دوره 71 نفر داوطلب شدند که فقط صلاحيت 4 نفر از سوي شوراي نگهبان تأييد گرديد. در اين انتخابات 22439930 نفر واجد شرايط شرکت در اين انتخابات بوده اند که از اين تعداد 14573803 نفر يعني 24/64% مردم شرکت کردند.
چهار چهره شاخصي که در اين رقابت شرکت نمودند عبارت بودند از: سيداکبر پرورش(نماينده مجلس) با 339646 رأي (67/2%)، عباس شيباني (پزشک) با 658498 رأي (53/4%)، حبيب الله عسگراولادي مسلمان(نماينده مجلس) با 249457 رأي (72/1%) که منتخب اين دوره محمدعلي رجايي از ميان 14573803 نفر شرکت کننده (24/64%)، تعداد 12770050 رأي (90%) را به دست آورد که حکم تنفيذ وي توسط رهبر فقيد انقلاب صادر شد. داستان تواضع و خشوع او در مقابل ولايت امر مسلمين و بوسه بر دستان مبارک حضرت امام خميني(ره) در هنگام دريافت حکم رياست جمهوري داستاني ماندگار در تاريخ انقلاب و نظام است.

دوره سوم:

پس از شهادت رئيس جمهور شهيد رجايي در هشتم شهريور 60 بلافاصله مقدمات برگزاري انتخابات سومين دوره رياست جمهوري فراهم شد و اين انتخابات در تاريخ 10/7/60 برگزار گرديد. در اين انتخابات 22439930 نفر واجد شرايط شرکت بودند که از اين تعداد 16846715 نفر يعني معادل 26/74% شرکت نمودند. در اين دوره 46 نفر داوطلب شدند که پس از بررسي شوراي نگهبان صلاحيت 4 نفر تأييد شد. اين افراد عبارت بودند از پرورش(نماينده مجلس) با 348294 رأي (02/2%) حضرت آيت الله خامنه اي (نماينده شوراي انقلاب و معاون وزارت دفاع) با 15905987 (95%) رأي زواره اي (معاون وزارت کشور)با 59058 رأي (38/0%) و دکتر غفوري فرد با 80545 رأي (48/0%)
نکته حائز اهميت آن که آقايان محمدرضا مهدوي کني، علي موحدي ساوجي و دکتر ولايتي از جمله داوطلبان بودند که برخي توسط شوراي نگهبان رد صلاحيت شدند و برخي نيز وارد ميدان رقابت نشدند. منتخب اين دوره حضرت آيت الله خامنه اي بود که حکم تنفيذ وي در تاريخ 17/7/60 توسط رهبر فقيد انقلاب صادر شد.

دوره چهارم:

انتخابات چهارمين دوره رياست جمهوري در تاريخ 25/5/64 در سراسر کشور برگزار شد. در اين انتخابات 50 نفر داوطلب شدند که شوراي نگهبان صلاحيت 3 نفر را تأييد نمود. در اين انتخابات 25133802 نفر واجد شرايط بودند که از اين تعداد 14238587 نفر معادل 78/54% شرکت نمودند. نامزدهاي اين دوره و آراي آنها عبارتند از: حضرت آيت الله خامنه اي با 12205012 رأي (85%) عسگر اولادي مسلمان با 278113 رأي (95/1%) و محمود کاشاني (استاد دانشگاه) 1402953 رأي (85/9%).

دوره پنجم:

انتخابات پنجمين دوره رياست جمهوري پس از ارتحال جانگداز رهبر فقيد انقلاب در تاريخ 6/5/68 برگزار شد. اين در حالي بود که چهارمين رئيس جمهوري عملاً تا 17 مهر آن سال بايد در پست رياست جمهوري انجام وظيفه نمايد. اما به علت ارتحال رهبر فقيد انقلاب در تاريخ 14/4/68 و انتخاب رئيس جمهور وقت به رهبري نظام جمهوري اسلامي، انتخابات روز جمعه ششم مرداد ماه برگزار گرديد و اين دوره يک ماه و نيم زودتر از موعد مقرر آغاز گرديد. در فاصله ارتحال رهبر کبير انقلاب و انتخابات پنجمين دوره رياست جمهوري، امورات مربوط به رئيس جمهوري توسط رهبر جديد انجام مي گرفت. در اين انتخابات 30139598 نفر واجد شرايط شرکت بودند که از اين تعداد 16452677 نفر شرکت کردند يعني 59/54% واجدين شرايط.
همچنين در پنجمين دوره، 79 نفر داوطلب شدند و دو نفر ايشان تاييد صلاحيت شدند که عبارتند از: هاشمي رفسنجاني(رئيس مجلس شوراي اسلامي) با 15550528راي(94%) و شيباني(نماينده مجلس) با 635165 راي (86/3%).

دوره ششم:

انتخابات ششمين دوره رياست جمهوري در تاريخ 21/3/72 برگزار گرديد. در اين انتخابات 33156055 نفر واجد شرايط شرکت بودند که از اين تعداد 16796787 نفر معادل 66/50% شرکت نمودند. شوراي نگهبان از ميان 128 نفري که ثبت نام کرده بودند 4 نفر را تأييد نمود که عبارتند از : دکتر توکلي(سردبير اقتصادي روزنامه رسالت) با 4026879 رأي (97/23%)، جاسبي (رئيس دانشگاه آزاد اسلامي) با 1498084 رأي (92/8%) طاهري (مجري طرح سازمان صنايع دفاع) با 387655 رأي (31/2%) هاشمي رفسنجاني با 10566499 رأي (63%).

دوره هفتم:

انتخابات هفتمين دوره رياست جمهوري در تاريخ 2/3/76 برگزار گرديد. در اين دوره 36466487 نفر واجد شرايط شرکت بودند که از اين تعداد 29145745 نفر شرکت نمودند که معادل 92/79% بود و در اين انتخابات 238 نفر داوطلب شدند که از اين تعداد چهار نفر توسط شوراي نگهبان تأييد شدند. حجت الاسلام خاتمي با 20138784 رأي (69%) حجت الاسلام ناطق نوري با 7248317 رأي، محمد ري شهري با 744205 رأي، زواره اي با 772707 رأي. حکم تنفيذ حجت الاسلام خاتمي در 12/5/76 از سوي مقام معظم رهبري صادر شد.

دوره هشتم:

انتخابات هشتمين دوره رياست جمهوري در تاريخ 18/3/80 برگزار گرديد. در اين دوره 42170230 نفر واجد شرايط شرکت بودند که از اين تعداد 28155969نفر شرکت نمودند که معادل 77/67% ضريب مشارکت مردم بود. در اين انتخابات از ميان817 داوطلب ثبت نام کننده، تعداد 10 نفر توسط شوراي نگهبان تأييد شدند که سيد محمد خاتمي بار دوم با 21659053 رأي (77%) و پس از آن دکتر توکلي، شمخاني، غفوري فرد، فلاحيان و جاسبي و... در مراتب بعدي قرار گرفتند. حکم تنفيذ حجت الاسلام خاتمي در تاريخ 11/5/80 توسط مقام معظم رهبري صادر شد.

دوره نهم :

نتايج انتخابات دور اول رياست جمهوري دوره نهم نشان مي دهد که آقاي هاشمي رفسنجاني با 16/6 ميليون نفر معادل 21 درصد آرا نفر اول ، آقاي احمدي نژاد با 71/5 ميليون نفر (5/19درصد ) نفر دوم بوده و پس از ايشان آقاي کروبي با 07/5 ميليون نفر (3/17درصد) ، قاليباف با 70/4 ميليون نفر (9/13درصد ) ، معين با 50/4 ميليون نفر (8/13درصد) ، لاريجاني با 74/1 ميليون نفر (9/5 درصد) و مهرعليزاده با 29/1 ميليون نفر (4/4 درصد ) به ترتيب در رتبه بعدي قرار گرفتند . تعداد آراي باطله نيز 2/1 ميليون معادل 2/4 درصد کل آرا بوده است . پراکندگي آرا و محبوبيت کانديداها در نقاط مختلف کشور از تنوع قابل توجهي برخوردار است . بر اساس نتايج مرحله اول آقايان هاشمي و احمدي نژاد به مرحله دوم راه يافتند. در بين داوطلبين نام برده شده ، بيشترين واريانس (ميزان پراکندگي ) راي استاني به ترتيب آقايان احمدي نژاد ، کروبي و معين اختصاص دارد . راي آقايان هاشمي و قاليباف تقريبا در سطح کشور يکنواخت است اما راي آقايان احمدي نژاد و کروبي داراي پراکندگي بالايي در سطح کشور است .
در مرحله دوم انتخابات ، آقاي احمدي نژاد موفق شدند اکثريت آرا را به خود اختصاص دهند و به عنوان نهمين رئيس جمهور کشور برگزيده شود .
آنچه در شهرستان ها گذشت

شهرستان هاي کوچک

در شهرستان هاي کوچک به طور متوسط در 200 شهرستان کوچک آقاي کروبي (2/22 درصد ) ، هاشمي (2/21 درصد ) ، معين (3/15 درصد ) ، احمدي نژاد (15 درصد ) و قاليباف (4/14 درصد ) به ترتيب رتبه هاي اول تا پنجم را کسب کرده اند .آقايان کروبي و معين به طور متوسط در شهرستان هاي با اکثريت روستايي راي بالاتري در مقايسه با شهرستان هاي با اکثريت شهري به دست آورده اند . اين نسبت براي آقايان هاشمي و قاليباف تفاوت قابل توجهي بين نقاط شهري و روستايي در شهرستان هاي کوچک ندارد . ليکن براي آقاي احمدي نژاد آراي ايشان در نقاط شهري به مراتب بيشتر از نقاط روستايي است .

شهرستان هاي متوسط

در شهرستان های متوسط به طور ميانگين آقايان کروبي (7/22 درصد ) ، هاشمي (5/21 درصد ) ، احمدي نژاد (2/16 درصد ) ، معين (1/16 درصد ) و قاليباف (5/15 درصد ) به ترتيب رتبه هاي اول تا پنجم را داشته اند . همچنين بررسي آرا در نقاط شهري و روستايي نشان مي دهد که آقايان هاشمي ، معين و قاليباف در شهرستان هاي با اکثريت روستايي راي بيشتري داشته اند در مورد آقاي کروبي بادرصد کمي وضعيت در نقاط شهري بهتر بوده است و در مورد آقاي احمدي نژاد همانند شهرستان هاي کوچک ملاحظه مي شود که درصد آراي ايشان در نقاط شهري به ميزان قابل توجهي بيشتر از نقاط روستايي است .

شهرستان های بزرگ

درشهرستان هاي بزرگ کشور آقايان احمدي نژاد (8/24 درصد ) ، هاشمي (7/22 درصد ) ، قاليباف (5/15 درصد ) ، کروبي (8/13 درصد ) و معين (2/13 درصد ) به ترتيب حائز اکثريت آرا شده اند . در مورد آقايان هاشمي ، قاليباف و معين ، تفاوت قابل ملاحظه در آراي نقاط شهري و روستايي وجود ندارد . ليکن آقاي کروبي به طور قابل توجهي در نقاط روستايي داراي راي بيشتري است و آقاي احمدي نژاد مشابه شرايط شهرستان هاي کوچک و متوسط در شهرستان هاي بزرگ نيز در نقاط شهري حائز آراي بيشتري شده اند .

63 درصد آرا در دست احمدي نژاد

در مرحله دوم انتخابات 8/27 ميليون نفر به پاي صندوق هاي راي رفتند که در مقايسه با مرحله اول ميزان مشارکت به مقدار 5 درصد کاهش يافت .
محمود احمدي نژاد موفق به کسب 63 درصد آرا شده و به رياست جمهوري کشور برگزيده شد . بررسي آرا در مرحله دوم نشان مي دهد که تفاوت چنداني در ميزان کسب آرا توسط کانديداها در نقاط شهري و روستايي و همچنين در شهرهاي کوچک ، متوسط و بزرگ مطابق طبقه بندي انجام شده ، مشابه آنچه در مرحله اول انتخابات بود ، وجود ندارد . درتمام اين گروه ها احمدي نژاد به طور متوسط آرايي بين 61 تا 68 درصد کسب کرده اند و آراي هاشمي نيز بين 32 تا 39 درصد متغير بوده است.ملاحظه مي شود که احمدي نژاد در مرحله دوم موفق شد آراي ساير کانديداها را به سمت خود جذب کند و يکي از نکات قابل توجه در مرحله دوم اين است که در بررسي آراي آقاي هاشمي و احمدي نژاد به تفکيک مناطق جغرافيايي کشور ، تفاوت معني داري ملاحظه مي شود . احمدي نژاد موفق به کسب اکثريت مطلق آرا به نسبت بهتري در مناطق غرب ، جنوب و جنوب شرق کشور داشته است . به عنوان مثال محمود احمدي نژاد در پنج استان اصفهان ، قم ، قزوين ، سمنان و چهارمحال و بختياري به طور متوسط حدود 74 درصد آرا را کسب کرد.

جمع بندي هشت مرحله گذشته(به جز دور نهم)

1- انتخابات هفتمين دوره رياست جمهوري در دوم خرداد ،76 از حيث مشارکت مردمي در پاي صندوق هاي رأي با حدود 80% اولين مقام را پس از رفراندوم جمهوري اسلامي در بين 25 انتخابات برگزار شده پس از انقلاب اسلامي دارا مي باشد.
2- در ميان 5 رئيس جمهوري منتخب گذشته (بني صدر- رجايي- خامنه اي- هاشمي- خاتمي) در هشت دوره رياست جمهوري، حضرت آيت الله خامنه اي با 03/95% بيشترين ميزان آراء را کسب نمود.
3- هاشمي رفسنجاني در دومين دوره کانديداتوري خويش با 63% کمترين ميزان آراء را نسبت به ساير رؤساي جمهوري ايران کسب کرد.
4- کمترين ميزان مشارکت مردم در هشت انتخابات رياست جمهوري مربوط به ششمين دوره رياست جمهوري در 21 خرداد 72 با 66/50% و بالاترين مشارکت مردمي در هفتمين دوره رياست جمهوري در دوم خرداد 76 با 92/79% مي باشد.
5- بيشترين تعداد نامزدهاي تأييد صلاحيت شده در اولين دوره رياست جمهوري با 107 نفر و کمترين نامزدها در پنجمين دوره با 2 نفر بوده است.
6- بيشترين افراد داوطلب ثبت نام کننده در هشتمين دوره با 817 نفر به شکل بي سابقه در 18 خرداد 80 بوده و کمترين افراد داوطلب با 46 نفر در سومين دوره بوده است.
7- در دوره هاي اول و دوم سرپرست وزارت کشور به عنوان دستگاه مجري اين انتخابات حضرت آيت الله مهدوي کني، در دوره سوم وزير کشور سيد کمال الدين نيک روش، دوره چهارم وزير کشور حجت الاسلام ناطق نوري، دوره پنجم وزير کشور محتشمي، دوره ششم وزير کشور عبدالله نوري، دوره هفتم بشارتي و دوره هاي هشتم و نهم وزير کشور موسوي لاري بوده اند.
/الف